ازخودبیگانگی

1- ازخودبیگانگی یا الیناسیون (به فرانسوی: Aliénation) واژه‌ای است که در لغت به‌معنای از دست دادن، یا قطع ارتباط با چیزی است. این واژه به‌طور خاص در دست‌نوشته‌های اقتصادی-فلسفی ۱۸۴۴ مارکس بیان شد و از این طریق شهرت یافت. در این کتاب این اصطلاح برای انسانی به‌کار رفته‌است که با طبیعت انسانی بیگانه شده‌است.

مارکس این اصطلاح را از دو واژهٔ هگلی Entäusserung و Entfremdung اخذ کرده‌است. هگل این دو واژه را برای توصیف آگاهی ناخشنود در تمدن روم و قرون وسطای مسیحی به‌کار برده‌است. مارکس این واژه را برای توصیف کارگران مزدبگیری به‌کار برد که از وضع زندگی راضی‌کننده‌ای برخوردار نیستند، چرا که فعالیت زندگی آن‌ها - به‌عنوان عامل اجتماعی مولد - خالی از هرگونه کنش یا رضایت گروهی است و هیچ‌گونه مالکیتی بر زندگی یا محصولاتشان ندارند.

از جمله ایرانیانی که به این موضوع اشاره کرده‌اند علاوه بر علی شریعتی که در بحث «انسان بی خود»  به الیناسیون (ازخودبیگانگی) پرداخته، می‌توان به غلامحسین ساعدی با نام مستعار گوهرمراد نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس معاصر اشاره کرد که در کتاب «عزاداران بیل» در داستانی کوتاه با نام «گاو» به نوعی از ازخودبیگانگی یا الیناسیون که به علّت فقر فرهنگی و اقتصادی در یک فرد روستایی از اهالی روستای بیل که یک روستای ساختگی در ذهن این نویسنده است در فردی به نام مشدی حسن رخ می‌دهد. به گونه‌ای که او با مرگ گاو خود طی یک صدمهٔ روحی وخیم حس می‌کند که او گاو خود است. (1)

2- مولوی پیش از همه در بیتی بخوبی این از خود بیگانگی را وصف نموده است :

می‌گریزند از  خودی  در  بیخودی

یا به مستی یا به شغل ای مهتدی

بواسطه مواد مخدر و مستی و یا کار (شغل) بیش از اندازه از خود بیخود می شوی ای هدایت شده ( مهتدی) .

عقیده روانشناسان بر این است که کار بیش از اندازه مخدر و تسکین دهنده برخی رنج های بشری است .

فیلم عصر جدید چارلی چاپلین هم بخوبی این پدیده نوین را نمایش داده است .

قوه تخیل مولوی

«اوباش خیال» کلمه ترکیبی است  که مولوی آن را درک و در سروده هایش استفاده نموده است . منظور  هرزه گردی های خیال یا افسار گسیختگی قوه تخیل بوده که معادل فرانسوی آن orgie  و انگلیسی آن orgy  می باشد . اما در سروده های مولوی این اوباشی خیال در جهت مثبت استفاده شده نه بر خلاف ظاهر  و معنی کلمه که بار منفی به ذهن القا می کند.

هست ز اوباش خیالات تو اندر ره عشق

خسته و شیفته و ره زده دانشمندی

در بیت بالا « ره زده » دو معنی متضاد دارد ، که هم راه زن بودن  و هم راه باز کردن معنی می دهد .

نمونه ای  از  افسار گسیختگی (اوباشگری) خیال در غزل مولوی :

این خانه که پیوسته در او چنگ و چغانه‌ست

از خواجه بپرسید که این خانه چه خانه‌ست ؟

این صورت بت چیست اگر خانۀ کعبه‌ست

وین نور خدا چیست اگر دیر مغانه‌ست

خاک و خس این خانه همه عنبر و مشک‌ست

بانگ در ِ  این خانه همه بیت و ترانه‌ست

فی الجمله هر آن کس که در این خانه رهی یافت

سلطان زمینست و سلیمان زمانه‌ست

منظور مولوی از «خانه» وجود آدمی است ، صورت ظاهری بت و روح بلندش خانه کعبه . از نظر مولوی خاک و خس این خانه همه عنبر و مشک است ، تعبیری که بر خلاف روال شعر و شاعری است.

اما حد اعلای تخیل و نکته سنجی مولوی در ترکیب « بانگ در » نهفته است . نه تنها در زمان مولوی بلکه تا چند دهه پیش که صنعت آهن و آهنگری توسعه نیافته بود . خبری ار لولا های گوناگون در و پنجره  نبود ، به ابتکار نجار دو زایده در قسمت بالایی و پایینی در ِ چوبی وجود داشت که کار لولا را انجام می داد . و به آن پاشنه در می گفتند. اکثر درها بعد از مدتی کارکرد در همین قسمت پاشنه  موقع باز و بسته کردن در ، صدای ناهنجار تولید می کرد که بهترین وصف آن صدا « ناله در » بود . باز در عزل بالا مولوی از این صدای ناهنجار بعنوان ترانه یاد می کند . گاهی این صدا در باز و  بسته شدن درب  بصورت ممتد و یکنواخت بود که خیلی شبیه صدای خر در ابتدای شروع به عرعر کردن بود که مولوی بخوبی به آن اشاره کرده که:

بانگ هر چیزی رساند زو خبر

تا بدانی بانگ خر از بانگ در

لطفا نفر بعدی

روزگار پاور پوینتی

می دانیم پاورپونیت  برای توضیح و تدریس سریع برای دو گروه کاربرد دارد . کسانی که با مطالب آشنایی قبلی دارند و کسانی که با موضوع آشنایتی ندارند. اما عکس العمل هر دو گروه معمولا سکوت است . روزگار دنیای مجازی ما هم  شباهت زیادی به نمایش پاور پوینت دارد. تکیه کلام و فصل مشترک دنیای مجازی با پاورپوینت ، سکوت و  تکرار عمل « اسلاید بعدی» است .

دوستی در واتساپ صدای خانمی را برای من ارسال نموده که درباره مضرات واکسن کرونا ( با برداشت تئوری توطئه) توضیح می دهد  که این واکسن توطئه ای است برای سلامتی انسانها. در ذیل صدای این خانم که تماما کلمات فینگلش (انگلیسی فارسی شده) بلغور می فرماید ، نوشته که : « به سخنان این خانم دکتر خوش نام و معتبر (مینو محرز) مطلقا نمی شود شک کرد برای همه بفرستید » . البته با سکوت پاورپوینتی توجه نکردند که خانم دکتر مینو محرز  به اندازه یک سوم صاحب صدا از کلمات انگلیسی استفاده نمی کنند و نمی تواند صدای دکتر محرز باشد.

یاد مصرعی از شعر مولوی افتادم .

خود چه باشد قوت تقلید عام ؟

قوت به معنی ارزش و اعتبار آمده است .

و شبانه روز اینگونه مطالب بی ارزش را به همدیگر پاس می دهیم . خوش به حال فروشدگان اینترنت و فیلترشکن ها که جیب شان اینگونه پر می شود !