پردۀ ِ پندار

یاد استاد ایرج افشار را در سالروز درگذشتشان (هجدهم اسفند) گرامی می‌داریم.

عمل کردن به سخنان حکمت‌آمیز در گام نخست در گرو فهمِ آن سخنان است. پس از فهم نیز کار به پایان نمی‌رسد و تازه آغاز راه است؛ زیرا هم باید ظرفیت و قابلیت و توانایی عمل کردن بدان سخن در آدمی باشد یا به‌تدریج پدید آید و هم علاقه، عزم و اراده و همت و تلاش برای عملی کردن آن. از همین‌روست که با وجود آنکه تمام رازهای خوشبختی بر بشر آشکار است گروه اندکی به‌واقع خوشبخت می‌زیند. همواره هم باید به شیوه‌های گوناگون و زبان‌های مختلف حکمت‌ها را بازگفت تا شاید یکی از آن بیان‌ها با طبعی از طبایع رنگارنگ مردمان سازگار افتد و بر آن اثری نهد. یکی از شگرف‌ترین سخنانی که در زندگی‌ام شنیده‌ام این بیت حضرت مولاناست:
... وان را که مدد از اندرون است
زین عالمِ بی‌مدد نترسد
او می‌داند که عالم به ما مددی نمی‌رساند. عالم (که منظور از آن هم چرخ فلک تواند بود و هم عالمیان و آدمیان) همواره ما را در هجوم رنج‌های گوناگون از بیماری و درد جسمی گرفته تا بلایای طبیعی و جنگ و فقر و تبعیض و ظلم و... قرار می‌دهد. اما نباید از این عالم بی‌مدد ترسید. چرا؟ چون مدد راستین نه از بیرون، که از درون آدمی می‌آید. در قرائت عمقی دین و عرفان، آنچه دینورزان و نیز عارفان در «خدا» و «غیب» می‌جویند همان است که از درون می‌آید. خدا یا به زبان دیگر غیب، بی‌گمان «عالم بی‌مدد» نیست. چیزی است که دیده نمی‌شود و آن همان نیرویی است که از درون آدمی می‌جوشد و به او میل بقا و تعالی می‌بخشد. مولانا از درون مدد می‌جوید و سرشار از شور و شادی، در برابر عالم بی‌مدد می‌ایستد و هرگز سر خم نمی‌کند و خم به ابرو نمی‌آورد. به همین یک حکمت عمل کردن زندگی را یکسره دیگرگونه می‌کند؛ اما کو «فهم درست» و پس از آن کو «عزم درست».
من هم سال‌ها شعر حضرت مولانا را می‌خواندم و لذت می‌بردم و بدان سرخوش بودم؛ ولی به کنه آن پی نبرده بودم تا آنکه روزی در دیدار با استاد ایرج افشار از او پرسیدم: «استاد شما انسانی خستگی‌ناپذیرید و در زندگی یک دم از پا ننشسته‌اید، هرچند گاه با کارشکنی‌ها و دشمنی‌های بسیار مواجه بوده‌اید، اما تمام این‌ها انگار شما را بیشتر تحریک و تشویق کرده است. امید شما از کجا می‌آید؟ قدرت شما از کجا سرچشمه گرفته است؟». آن بزرگِ بی‌جانشین به روش همیشگی‌اش کوتاه و فشرده، بی‌مقدمه و مؤخره، پاسخ داد: «از خودم».
و اینجا بود که حس کردم حرف مولانا را به عالم عمل نیز می‌توان آورد و آن بیت او تنها یک سخن زیبا نیست.
در این روزهای سخت که عالم بی‌مدد، تمام ساز و عدّت خود را برای از پا درآوردن ما جمع کرده ناامید شدن طبیعی‌ترین واکنش است؛ ولی کاش بشود امید را از درون خود بجوییم و زین عالم بی‌مدد نترسیم.

نوشته‌های مهدی فیروزیان
درنگی در فرهنگ و هنر ایران‌زمین