هفت_دستگاه_موسیقی_اصیل_ایرانی
موسیقی سنتی ایران از دستگاهها، متعلقات و گوشه های متعددی تشکیل شده است. واژه "دستگاه" به احتمال زیاد از زمان سلسله قاجار در موسیقی ایرانی معمول شده است. این کلمه که در حقیقت جایگزین واژه "مقام" گردیده، خود، از دو کلمه "دست" و "گاه" ترکیب یافته است. در موسیقی قدیم ایران، "گاه" به معنای پرده ساز بوده است؛ بنابراین دستگاه یعنی چگونگی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز که در هر مقامی شکل خاص خود را دارد.
موسیقی سنتی ایران، دارای هفت دستگاه و پنج آواز است که از متعلقات و ملحقات آن شمرده می شود. از این آوازها چهار آواز متعلق به دستگاه شور، ویک آواز متعلق به دستگاه همایون است.
نقوش و حجاری ها و نگـارگـری های به جای مانده از دوران باستان، تا زمان اسلام، نشان دهـنده عـلاقه و ذوق ایرانیان به هـنر موسیقی می باشد. در دوران پس از اسلام، موسیقی به دلیل مخالفت ها، شکوفایی دوران پـیشین خود را از دست داد. ولی به هـر حال به حیات خود ادامه داده است. این استمرار را می توان در زمان صفویه در بنای "کاخ چهـلستون" و اتاق موسیقی "کاخ عالی قاپو" مشاهـده کرد.
موسیقی ملی ایران، مجـموعه ای است از نواهـا و آهـنگ هایی که در طول قـرن هـا، در این سرزمین به وجود آمده و پـا به پای سایر مظاهـر زندگی مردم ایران تحول وتکامل یافتـه، و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجـتماعـی و جـغـرافـیایی ملتی است که تاریخـش به زمان های بسیار دور می رسد. ظرافت و حالت تعـمق ویـژه موسیقی ایرانی انسان را به تـفـکر و تعـقل و رسیدن به جـهـانی غـیر مادی رهـنمون می سازد.
طبق روش طبقه بـندی جـدید در آواز و مقامات، که از حدود صد سال پـیش برقـرار شده، آواز و موسیقی سنـتی ایران را در دوازده مجـموعه قرار داده اند.
از دوازده مجـموعـه تـقـسیم بـندی شده، هـفت مجموعـه که وسعـت و استـقـلال بـیـشـتری داشتـه اند، دستگـاه نامیده شده و پـنج مجموعـه دیگـر را که مستـقل نـبوده و از دستگـاهـهای مزبور منشعـب شده اند، آواز نامیده اند.
بنابراین موسیقی سـنتی امروز ایران، که باقی مانده مقامات دوازده گـانه قـدیم است، قـبلا مفـصل تر بوده و امروز جـزئی از آن در دستـرس است.
نام هـفت دستـگـاه اصلی عـبارت است از "شور"، "ماهـور"، "هـمایون"، "سه گـاه"، "چـهـارگـاه"، "نوا" و "راست پـنجـگـاه" که هریک از این دستگاهها، دارای نغمات و آوازهایی هستند.
هر دستگاه یا نغمه بیانگر حس و حال مخصوصی است ، مثلا" قطعاتی که در سه گاه اجرا می شوند بیشتربیانگر گله و شکایت ازمعشوق ، و ابراز معرفت است و بهتر است دستگاه سه گاه قبل از طلوع آفتاب ،شنیده و یا خوانده شود.
در دستگاه ماهور حالت وقار و عشق و رسیدن به مطلوب ، احساس می شود و مناسب ترین زمان برای گوش دادن به ماهور صبح و قبل از ظهر است.
در دستگاه چهار گاه بیشتر حس حماسی و استغنا القاء می شود و می توان آنرادستگاهی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است و احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی صبور و شکیبا دار است و بهتر است به هنگام طلوع آفتاب به آن گوش فرا داد. همایون ، آوازى است باشکوه و مجلل، آرام و در عین حال بسیار زیبا و دلفریب که در آن فنا به چشم می خورد و بهتر است دستگاه همایون را بعد از غروب آفتاب و در ابتدای شب گوش داد. در دستگاه شور ، دلدلدگی کامل به معشوق و طلب دیده شده و هنگام شنیدن آواز در این دستگاه ، احساس آرامش می کنیم که این امر به دلیل سهل بودن آن می باشد. آوازی که در دستگاه شور اجرا می شود را می توان در هر زمانی از شبانه روز شنید که این از مشخصات خاص این دستگاه می باشد.
دردستگاه نوا که آرام ترین دستگاه موسیقی ایرانی است آرامش و اطمینان و حیرت موج می زند، آوازى است در حد اعتدال که آهنگى ملایم و متوسط دارد، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن‌انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند و معمولاً در آخر مجلس مى‌نواختند. نوا را میتوان در تمام طول شبانه روز گوش داد اما شب قبل از خواب نیز توصیه میشود
دستگاه راست پنجگاه، همانطور که از اسمش پیداست، دارای هر پنج گام موجود در موسیقی ایرانی میباشد و به نوعی به همه آنها ورود پیدا میکند بنابراین همه حالتهای موجود در پنج گام ایرانی را شامل میشود. علیرغم نزدیکی زیاد این دستگاه به ماهور دارای لطافت و ظرافتهائی است که احساس آرامش خاصی را در انسان ایجاد میکند در تمام طول روز میتوان به این آواز گوش داد اما بهترین زمان صبح تا قبل ازظهر است.
منبع:
