فحش با کلاس

در گفتار روزمره اصطلاحی داریم بنام " از صد تا فحش  بدتر ". یعنی طرف اینقدر مودبانه و غیر مستقیم حرف زده که اگر فحش  می داد اثرش کمتر بود . شاید  منظور سعدی همین نوع فحش بوده که گفته :   فحش از دهن تو طیبات است . در ادبیات از این گونه مطالب فراوان داریم . یک نمونه از حافظ :

پیراهنی که آید از او بوی یوسفم

ترسم برادران غیورش قبا کنند

در داستان حضرت یوسف با سه پیراهن روبرو هستیم . نخستین همان پیراهن خون آلودی است که برادران به پیش پدر می برند که گرگ یوسف را دَرید . دومین پیراهن همانی است که زلیخا از پشت درید و سومین پیراهن همانی است که با بوی آن پدر یوسف ، یقعوب بینایی خود را بدست آورد و هوشنگ ابتهاج ( ه ا سایه) با این نگاه سروده که:

از دو پیراهن بلا آمد پدید
راحت از پیراهنِ سوم رسید

برگردیم به بیت حافظ ، " پیراهنی که آید از او  بوی یوسفم" یعنی پیراهن سوم .   ترسم برادران " غیورش" قبا کنند . این صفت غیور برای برادران یوسف از صدتا فحش بدتر است . آخر این چه غیرتی است که برادر را به چاه می اندازد ؟ فحش دوم  و بلافاصله بعد از فحش اول حافظ  به برادران یوسف در ترکیب " قبا کنند" است . یعنی این " غیرت برادری" با انداختن یوسف به چاه تمام نشده بلکه تا سالها بعد هم ادامه دارد . پیراهن های قدیمی مثل امروز از جلو تمام دگمه  نبودند . پیراهن مثل بلوز یقه هفت فقط نزدیک گردن باز و احیانا دگمه داشت . بقیه اش یکپارچه بود . قبا کردن یعنی جلو پیراهن را چاک و پاره کردن است . قدیم کسانی که با این پیراهن می مُردند برای اینکه مرده اذیت نشود پیراهن را از جلو پاره کرده و از تنش در می آوردند . که حافظ به این نکته اشاره کرده " برادران غیورش قبا کنند " .

این ظرافتهای  هنری است  که حافظ به خودش گفته :

ز حافظان جهان کس چو بنده جمع نکرد

لطایف حکمی با کتاب قرآنی

خون را چرا شویی به خون ؟

در تحلیل ها  گفتاری و نوشتاری و برنامه های رادیو تلویزیونی  داخلی و خارجی  به عنوان کارشناس شرکت می کنند ، و یا اظهار نظر می کنند . اکثرا  بجای تحلیل از توهین و ناسزا استفاده می شود . یا بجای اینکه سخنان و نظر کسی را مورد تجزیه تحلیل  و نقد قرار دهند به شخصیت آن شخص می پردازند که در گذشته چه بوده است، اگرچه گذشته اشخاص مهم است اما اشخاص در طول زمان عوض می شوند. عجیب تر اینکه اینگونه افراد دم از آزادی فردی و بیان و مطبوعات می زنند و قول جامعه " آزاد " می دهند ! غافل از اینکه آزادی برای مخالفان است نه برای موافقان و مداحان . پیام نهفته در این رفتار این است که " اگر منم به جای آن مقام و گوینده بودم همین رفتار را می کردم" 

ای آزادی
از ره خون می ایی اما
می ایی و من در دل می لرزم
این چیست که در دست تو پنهان است ؟
این چیست که در پای تو پیچیده ست ؟
ای آزادی ایا با زنجیر
می آیی ؟ 

ه ا سایه 

دانم که نیک دانی

کلمات و ترکیب آنها با همدیگر  با گذر زمان معنای مختلف و گاه متضاد بخود می گیرند ، اما حتی آنهایی هم  که تغییر نمی کنند بستگی به شیوه استفاده  گوینده از آن  می تواند مفهوم مختلف و متضادی داشته باشند .  مولوی استاد این گونه استفاده از کلمات است .   اصطلاح " بی سر و پا " امروزه بار منفی و  دشنام دارد.  این اصطلاح را مولوی برای " نی "  و با دید مثبت از این اصطلاح استفاده نموده است . می دانیم در مرحله چیدن و آماده سازی "نی" برای نواختن  سر و ته آن را می بُرند .

بسیار گفتم ای پدر دانم که دانی این قدر

که چون نیم بی‌پا و سر در پنجه آن ناییم

چون نیم = ماند نی هستم

پنجه آن ناییم = در دست آن نی زن هستم 

تو بلبل گلزاری تو ساقی ابراری

تو سرده اسراری هم بی‌سر و بی‌پا را

ابرار = چیره

سرده= ساقی

بی سر و بی پا = نی 

مرغش یک پا دارد!

احتمالا در زندگی با کسانی مواجه شده اید که برای انجام کاری قبلا تصمیم قطعی خود را گرفته اند، اما ظاهرا خواهان نظر(مشاوره) شما هستند. مثلا می پرسد نظرتان چیست ؟ قصد دارم ماشین 206 رنگ بادمجانی مدل سال 95 بگیرم ، ( نوع ماشین ورنگ و سالش را قبلا انتخاب کرده) . شما هر توضیحی  درباره مزایا انواع دیگر ماشین ها بدهید ایشان جواب آماده برای شما دارد ؟ یعنی این نوع گفتگوها را هر نامی می توان گذاشت الا مشاوره و نظر خواستن یا افزودن به دانسته ها  . در بهترین حالت " گذراندن اوقات فراغت" است  اگر اتلاف وقت ندانیم . اریک برن روانپزشک امریکایی در کتاب بازی ها از این نوع  گفتگوها تحت عنوان " آره اما.."  یاد کرده که اینجا می توانید بخوانید .

در فرهنگ ایرانی خودمان ضرب المثل "مرغش یک پا دارد" استفاده می شود .

این گونه افراد کسانی هستند که گوشی برای شنیدن تمام حقایق ندارند . فقط آنچه را خود انتخاب کرده اند حقیقت محض می دانند و لاغیر . البته همه مان ناخودآگاه شاید روزی گرفتارش شده ایم .

بهترین مثال در این مورد شاید مخالفین تندرو ( نه منتقدین منصف ) قرارداد همکاری چین و ایران است .

لفظ و معنا از دید مولوی

لفظها و نامها چون دامهاست 

لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست

آن یکی ریگی که جوشد آب ازو 

سخت کم‌یابست رو آن را بجو

مولوی چه زیبا می گوید فریب " نام" و " لفظ" کلمات را نخورید که اینها مثل  اکثر ریگ ها و ماسه هایی  هستند که آب عمر ما را می خورند . ریگ بیابان که آب را می خورند خیلی زیاد است ، اما ریگی که از آن آب بجوشد خیلی کمیاب است   برو آن  ریگ را جستجو کن. اگر چنین شدی  منبع حکمت و دانش هستی :

منبع حکمت شود حکمت‌طلب

فارغ آید او ز تحصیل و سبب

و نیز گفته : مومن  با اعمال  تعریف و توصیف  می شود  نه به گفتن ظاهر کلمه "م" "و" م" "ن"

میم و واو  و میم و نون تشریف نیست              

لفظ " مومن" جز پی تعریف نیست

بازیگری چرخ مست

 شخصیت ابوالقاسم فردوسی از نظر ه ا سایه

...اصلا روح پهلوانیه(فردوسی) ... فرق می کنه با یه گدایی که حالا سلطان شده ؛ روحاً گداست ولی سلطان شده ... در فردوسی عظمت ذاتیشه و هر جا عظمت رو بخواد تصویر بکنه، به طور طبیعی تصویر می کنه، به نظرم هیچ وقت از پائین به عظمت نگاه نمی کنه؛ دست کم هم سطح عظمت است اگه نگیم از بالا به عظمت نگاه می کنه در صورتی که ستایشگران عظمت همیشه ناچارن که از پائین باِیستن و به اون بالا نگاه کنن ولی شما هیچ وقت فردوسی را نمی بینین که از پائین به عظمت نگاه کنه. وقتی از رستم حرف می زنه خودشو دوشادوش رستم می بینه؛ حیرت نمی کنه از پهلوانی رستم؛ شما خیال می کنین که داره از یک همرزم خودش حرف می زنه؛ در خود فردوسی پهلوانی هست ؛ روحش پهلوونه.

(سوال) عاطفه : کدوم شخصیت شاهنامه رو بیشتر دوست دارید؟

ه ا سایه:خود فردوسی !... آخه هیچ شخصیتی تو شاهنامه سالم نمونده حتی خود رستم که بت فردوسیه که خودش ساخته؛ منش کرده ام رستم دستان . ولی می بینید که سر ِ داستان سهراب ، فردوسی چی کار می کنه با رستم؟ دل نازک از رستم آید به خشم... بعد وقتی رستم به چاه می افته، فردوسی اون سوگواری رو که باید برای رستم بکنه ، نمی کنه؛ شما اون آه و افسوسی را که از فردوسی انتظار دارین، نمی بینین؛ این پهلوان بزرگو این همه را آورده و این همه کارهای عظیم ازش گرفته، ولی وقتی برادره رستمو می اندازه به چاه، آدم خیال می کنه که فردوسی باید دنیا رو منفجر بکنه که این پرسوناژ بزرگ من از دست رفت... مثل اینکه باید رستم بیفته و آخر کارش و سرنوشتش همین چاهه... تا آخر همراه هیچ کدوم از پهلوانهاش نیست...

خیلی عجیبه این مرد(فردوسی)... حتی به دشمن ایران هم خصمانه نگاه نمی کنه؛ می بینین که چطور با بزرگواری گاهی دلسوزی ِ  افراسیاب می کنه... خیلی آدم عجیب و غربییه فردوسی، آدم عظیمیه.

....

به بازیگری ماند این چرخ مست

که بازی برآرد به هفتاد دست

جهانا ندانم چرا پروری

چو پروردۀ خویش را بِشکری (درهم بشکنی)

کتاب پیرپرنیان اندیش ص 800

سخن سِحرفریب

بیشتر گفته های بزرگان یا فراموش می شوند یا از گفته های آنها برداشت دیگری غیر از منظور گفته های  آنان داریم . عده بسیار کمی از آدم های گلچین شده ای چون انیشتین و شکسپیر و دکتر شریعتی و.. هستند که سخنانشان همیشه نقل می شود . و دیگران از جانب آنها حرف می زنند. در واقع هیچ دلیل و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این بزرگان برخی حرفهای را که مردم به آنان نسبت می دهند  را زده باشند.همۀ این نقل قول ها ساختگی است اما همین دروغ مصلحت انگیز نیز  نشان دهنده اعتبار و ارزش این بزرگان حتی بعد از مرگ شان هست . 

یک نمونه از این سخنان ؛ 

البرت انیشتین گفته: بهره مرکب « هشتمین عجایب جهان » « بزرگترین کشف ریاضی در تاریخ » یا حتی « قدرتمندترین نیرو در جهان» است . 

بهترین توصیف«بهره مرکب »   از زبان انجیل  متی 29:25 چنین است:

"هر آنکه دارد بیشتر   دریافت خواهد کرد و نعمت فراوان خواهد داشت. هر کس که ندارد اندک چیزی که دارد را هم از دست خواهد داد" .

بهره مرکب به زبان ساده یعنی پول، پول می آورد.

حافظ حدیث سحرفریب خوشت رسید

تا حد مصر و چین و به اطراف روم و ری

برداشت با اندکی اضافه کتاب از صفر به یک

حافظ حدیث سحرفریب خوشت رسید

تا حد مصر و چین و به اطراف روم و ری

پسِ پرده گفتگو

گفتگو بین انسان ها به روش های مختلفی می تواند انجام شود . می تواند مستقیم یا غیرمستقیم ، شفاهی با کتبی و ... باشد. می تواند یکطرفه یا چند جانبه باشد.می تواند جنبه خبری ، سوالی  و غیره باشد .  بدترین نوع گفتگو بی جواب گذاشتن سوال و درخواست گوینده است . زیرا نشان دهنده بی تفاوتی نسبت به گوینده یا سوال کننده است. این بی تفاوتی بدتر از دعوا و مشاجره کردن است ، زیرا  در دعوا هم بین دو دو طرف رابطه و احساسی هر چند منفی وجود دارد ، اما در بی تفاوتی هیچ احساسی حس نمی شود.

بهترین جواب یا گفتگو  شاید جواب دادن با منطق و زبان گوینده است . مثلا اگر کسی در زمینه اخلاق صحبت یا سوال می کند ، جواب دادن به روش علمی و قانونی کم فایده  یا بی فایده است. بهترین روش  برگرداندن کلمات و جملات گوینده به خودش البته با تغییری مختصر در ترکیب آنها . 

یک نمونه جالب  از این نوع گفتگو بین حاجی بکتاش خراسانی و جلال الدین مولوی (مولانا) :

حاجی بکتاش که نزد اصحاب خودش صاحب مقامی بوده به مولانا پیغام می فرستد که ؛ اگر مطلوب را ( حضرت  حق ) را یافته ای سکون و قرار پیش گیر و اگر نیافته ای این همه شور و هیجان و رقص (سماع مولوی شهره عام و خاص بوده و هست) و... برای چیست؟

مولوی جواب می دهد :

وگر تو یار نداری چرا طلب(شور و غوغا)  نکنی ؟

وگر به یار رسیدی چرا طرب(شور و غوغا) نکنی؟

طرب : شادمانی . در عرفان مانوس بودن با حضرت حق

حافظ به همین مورد اشاره دارد که:

به یکی جرعه که آزار کسش در پی نیست

زحمتی می کشم از مردم نادان که مپرس

گفتگوهاست درین راه (جرعه می خوردن) که جان بگدازد

هر کسی عربده یی این که مبین آن که مپرس  

خویشاوندی انسان و ماشین

فراخوان یا نوبت دهی ، دستگاهی در همه اداراتی که با مشتری سر و کار دارند، همه گیر شده است . علت تحمیل هزینه اضافی  خرید و نگهداری دستگاه به سازمانها چیزی نبود جز نارضایتی و درگیری مشتری با کارمند . بعنوان مثال بانک ها را قبل از نصب دستگاه در نظر بگیریم . یک کارمند فقط یک کار خاص انجام می داد ، اگر کار مشتری از چند نوع بود باید به چند کارمند مراجعه می نمود . در نهایت از بین چندین کارمند فقط دو یا سه نفر پاسخگوی مشتری بودند . اما اتفاقی که بعد از نصب دستگاه افتاد این بود که همه کارمندان همه کار انجام می دهند ، اما باز هم از انبوه کارمندان  هم دو سه نفر فعالند. در صورتیکه هدف از ماشینی کردن کارها ، تسریع و دقت آن است .

با توجه به مثال بالا ، در طول تاریخ ماشینی و صنعتی شدن تولید و خدمات سوالی  که ذهن بشر را درگیر کرده این است که : ماشین و کامپیوتر برای انسان تهدید است یا فرصت؟ آیا ماشین جایگزین انسان می شود و شغلش را از دستش می گیرد یا برای کمک و مکمل انسان است ؟

در این باره چند نظریه هست :

عده ای نگرانند و می گویند « نرم افزارها دارند دنیا را می بلعند»

عده ای خوشحالند و می گویند « خلاص شدن از دست آدم ها » بهترین راه برای ایجاد بهروری است .

نگرانی  اساسی این است که: آیا ماشین جایگزین انسان خواهد شد؟ شاید کوتاهترین جواب این باشد که ؛ این «آدم ها» هستند که بر سر شغل و منابع و منافع با همدیگر رقابت و جنگ می کنند نه «ماشین» و رایانه . به دیگر سخن ماشین را- همانند  وسایل جنگی-  بشر به خدمت گرفته  که زودتر و سریعتر به هدفش برسد .

برگرددیم به سطر اول و مثال فراخوان نوبت دهی ، این آدمی است که کاربرد و محدویت کار ماشین را تعیین می کند و نه برعکس. 

این چنین  خاصیتی  در آدمیست

مِهر حیوان را کمست آن از کمیست

نیم‌کور

احتمالا آزمایش آب سرد ،آب معمولی و آب گرم درس گرما و ماده  دوره دبستان یادت هست . (1) دستی که بعد از قرار گرفتن در آب سرد وارد آب گرم می کردیم آحساس گرما می کند و دستی که بعد از گرفتن در اب گرم وارد آب معمولی می شد ، احساس سرما می کند.  در دنیای واقعی بدون آنکه خودمان بدانیم ؛ دائما با این پدیده مواجه ایم. این اتفاق فقط در ارتباط با حس لامسه نیست ، سایر حواس هم دچار این گرفتاری اند . مثل خوردن مزه های متضاد  پشت سر هم .

زانک ایشان ز آبهای تلخ و شور

دایما پر علت‌اند و نیم‌کور

نیم کوری بهترین کلمه ای است که مولوی برای  این حالت بکار برده است

این  مختل شدن و سردرگمی حواس  غیر ژنتیکی ،  تمام عمر بدون  و اطلاع  می تواند ما را  گرفتار کند.  . شاید معادل طبیعی این پدیده کوررنگی است (2) که شخص بعلت نقض ژنتیکی از تشخیص برخی رنگ ها عاجز است .  اولی بر خلاف دومی ارثی و تحمیلی  نیست .

این پدیده نیم کوری در همه امور زندگی جریان دارد. از اقتصاد و سیاست تا رابطه عاطفی- خانوادگی ؛ که می تواند جنبه افراط و تفریط داشته باشد . مثلا هر پدر مادری جنبه های مثبت بچه هایش پررنگ تر از آنچه که هست می بیند .

مخرب ترین مورد «  نیم کوری » در سیاست است . چون اکثر مردم در زمان حال واکنش نشان می دهند اما نتیجه کار در اینده مشخص

می شود که آیا آن سیاست درست بوده یا اشتباه . هیتلر و حمایت میلیونی مردم آلمان از او بهترین نمونه این نیم کوری است .

دور می‌بینی سراب و می‌دوی

عاشق  آن بینش  خود می‌شوی (مولوی)

زانک ایشان ز آبهای تلخ و شور

دایما پر علت‌اند و نیم‌کور