سخن سِحرفریب

بیشتر گفته های بزرگان یا فراموش می شوند یا از گفته های آنها برداشت دیگری غیر از منظور گفته های  آنان داریم . عده بسیار کمی از آدم های گلچین شده ای چون انیشتین و شکسپیر و دکتر شریعتی و.. هستند که سخنانشان همیشه نقل می شود . و دیگران از جانب آنها حرف می زنند. در واقع هیچ دلیل و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این بزرگان برخی حرفهای را که مردم به آنان نسبت می دهند  را زده باشند.همۀ این نقل قول ها ساختگی است اما همین دروغ مصلحت انگیز نیز  نشان دهنده اعتبار و ارزش این بزرگان حتی بعد از مرگ شان هست . 

یک نمونه از این سخنان ؛ 

البرت انیشتین گفته: بهره مرکب « هشتمین عجایب جهان » « بزرگترین کشف ریاضی در تاریخ » یا حتی « قدرتمندترین نیرو در جهان» است . 

بهترین توصیف«بهره مرکب »   از زبان انجیل  متی 29:25 چنین است:

"هر آنکه دارد بیشتر   دریافت خواهد کرد و نعمت فراوان خواهد داشت. هر کس که ندارد اندک چیزی که دارد را هم از دست خواهد داد" .

بهره مرکب به زبان ساده یعنی پول، پول می آورد.

حافظ حدیث سحرفریب خوشت رسید

تا حد مصر و چین و به اطراف روم و ری

برداشت با اندکی اضافه کتاب از صفر به یک

حافظ حدیث سحرفریب خوشت رسید

تا حد مصر و چین و به اطراف روم و ری

پسِ پرده گفتگو

گفتگو بین انسان ها به روش های مختلفی می تواند انجام شود . می تواند مستقیم یا غیرمستقیم ، شفاهی با کتبی و ... باشد. می تواند یکطرفه یا چند جانبه باشد.می تواند جنبه خبری ، سوالی  و غیره باشد .  بدترین نوع گفتگو بی جواب گذاشتن سوال و درخواست گوینده است . زیرا نشان دهنده بی تفاوتی نسبت به گوینده یا سوال کننده است. این بی تفاوتی بدتر از دعوا و مشاجره کردن است ، زیرا  در دعوا هم بین دو دو طرف رابطه و احساسی هر چند منفی وجود دارد ، اما در بی تفاوتی هیچ احساسی حس نمی شود.

بهترین جواب یا گفتگو  شاید جواب دادن با منطق و زبان گوینده است . مثلا اگر کسی در زمینه اخلاق صحبت یا سوال می کند ، جواب دادن به روش علمی و قانونی کم فایده  یا بی فایده است. بهترین روش  برگرداندن کلمات و جملات گوینده به خودش البته با تغییری مختصر در ترکیب آنها . 

یک نمونه جالب  از این نوع گفتگو بین حاجی بکتاش خراسانی و جلال الدین مولوی (مولانا) :

حاجی بکتاش که نزد اصحاب خودش صاحب مقامی بوده به مولانا پیغام می فرستد که ؛ اگر مطلوب را ( حضرت  حق ) را یافته ای سکون و قرار پیش گیر و اگر نیافته ای این همه شور و هیجان و رقص (سماع مولوی شهره عام و خاص بوده و هست) و... برای چیست؟

مولوی جواب می دهد :

وگر تو یار نداری چرا طلب(شور و غوغا)  نکنی ؟

وگر به یار رسیدی چرا طرب(شور و غوغا) نکنی؟

طرب : شادمانی . در عرفان مانوس بودن با حضرت حق

حافظ به همین مورد اشاره دارد که:

به یکی جرعه که آزار کسش در پی نیست

زحمتی می کشم از مردم نادان که مپرس

گفتگوهاست درین راه (جرعه می خوردن) که جان بگدازد

هر کسی عربده یی این که مبین آن که مپرس  

خویشاوندی انسان و ماشین

فراخوان یا نوبت دهی ، دستگاهی در همه اداراتی که با مشتری سر و کار دارند، همه گیر شده است . علت تحمیل هزینه اضافی  خرید و نگهداری دستگاه به سازمانها چیزی نبود جز نارضایتی و درگیری مشتری با کارمند . بعنوان مثال بانک ها را قبل از نصب دستگاه در نظر بگیریم . یک کارمند فقط یک کار خاص انجام می داد ، اگر کار مشتری از چند نوع بود باید به چند کارمند مراجعه می نمود . در نهایت از بین چندین کارمند فقط دو یا سه نفر پاسخگوی مشتری بودند . اما اتفاقی که بعد از نصب دستگاه افتاد این بود که همه کارمندان همه کار انجام می دهند ، اما باز هم از انبوه کارمندان  هم دو سه نفر فعالند. در صورتیکه هدف از ماشینی کردن کارها ، تسریع و دقت آن است .

با توجه به مثال بالا ، در طول تاریخ ماشینی و صنعتی شدن تولید و خدمات سوالی  که ذهن بشر را درگیر کرده این است که : ماشین و کامپیوتر برای انسان تهدید است یا فرصت؟ آیا ماشین جایگزین انسان می شود و شغلش را از دستش می گیرد یا برای کمک و مکمل انسان است ؟

در این باره چند نظریه هست :

عده ای نگرانند و می گویند « نرم افزارها دارند دنیا را می بلعند»

عده ای خوشحالند و می گویند « خلاص شدن از دست آدم ها » بهترین راه برای ایجاد بهروری است .

نگرانی  اساسی این است که: آیا ماشین جایگزین انسان خواهد شد؟ شاید کوتاهترین جواب این باشد که ؛ این «آدم ها» هستند که بر سر شغل و منابع و منافع با همدیگر رقابت و جنگ می کنند نه «ماشین» و رایانه . به دیگر سخن ماشین را- همانند  وسایل جنگی-  بشر به خدمت گرفته  که زودتر و سریعتر به هدفش برسد .

برگرددیم به سطر اول و مثال فراخوان نوبت دهی ، این آدمی است که کاربرد و محدویت کار ماشین را تعیین می کند و نه برعکس. 

این چنین  خاصیتی  در آدمیست

مِهر حیوان را کمست آن از کمیست

نیم‌کور

احتمالا آزمایش آب سرد ،آب معمولی و آب گرم درس گرما و ماده  دوره دبستان یادت هست . (1) دستی که بعد از قرار گرفتن در آب سرد وارد آب گرم می کردیم آحساس گرما می کند و دستی که بعد از گرفتن در اب گرم وارد آب معمولی می شد ، احساس سرما می کند.  در دنیای واقعی بدون آنکه خودمان بدانیم ؛ دائما با این پدیده مواجه ایم. این اتفاق فقط در ارتباط با حس لامسه نیست ، سایر حواس هم دچار این گرفتاری اند . مثل خوردن مزه های متضاد  پشت سر هم .

زانک ایشان ز آبهای تلخ و شور

دایما پر علت‌اند و نیم‌کور

نیم کوری بهترین کلمه ای است که مولوی برای  این حالت بکار برده است

این  مختل شدن و سردرگمی حواس  غیر ژنتیکی ،  تمام عمر بدون  و اطلاع  می تواند ما را  گرفتار کند.  . شاید معادل طبیعی این پدیده کوررنگی است (2) که شخص بعلت نقض ژنتیکی از تشخیص برخی رنگ ها عاجز است .  اولی بر خلاف دومی ارثی و تحمیلی  نیست .

این پدیده نیم کوری در همه امور زندگی جریان دارد. از اقتصاد و سیاست تا رابطه عاطفی- خانوادگی ؛ که می تواند جنبه افراط و تفریط داشته باشد . مثلا هر پدر مادری جنبه های مثبت بچه هایش پررنگ تر از آنچه که هست می بیند .

مخرب ترین مورد «  نیم کوری » در سیاست است . چون اکثر مردم در زمان حال واکنش نشان می دهند اما نتیجه کار در اینده مشخص

می شود که آیا آن سیاست درست بوده یا اشتباه . هیتلر و حمایت میلیونی مردم آلمان از او بهترین نمونه این نیم کوری است .

دور می‌بینی سراب و می‌دوی

عاشق  آن بینش  خود می‌شوی (مولوی)

زانک ایشان ز آبهای تلخ و شور

دایما پر علت‌اند و نیم‌کور

بخت نافرجام و عقل ناتمام

یکی از فرق های اساسی افراد عادی جامعه با افراد خاص مثل شاعر و نویسنده و دانشمند و... در این است که : همه مردم پدیده های اطراف خود را می بینند اما  افراد موفق و «خاص» به سادگی از آن عبور نمی کنند . تجزیه تحلیل می کنند و گاه با دید وارونه مسائل را حلاجی می کنند. شاید به همین خاطر است که از انیشتین نقل شده که « هر نوزادی نابغه به دنیا می آید» . مثلا مولوی در تمام اشعار مثنوی و دیوان شمس از رخدادها روزمره زندگی داستانی ساخته و نتیجه جالبی  ارائه نموده است . بیت زیر فقط یک نمونه است .

چون رسن یک گز ز صد گز کم بود

آب اندر دَلو از چَهْ (چاه) کی رود؟

می گوید برای آب کشیدن از چاهی که صد گز(واحد طول قدیم) طناب نیاز هست ، یک گز کم باشد سطل تو

پُر آب نمی شود .آن همه هزینه و تلاش بخاطر یک گز ناتمام می ماند.

حالا چند مثال از کشورمان ایران بزنیم تا بدانیم چرا پیشرفت های ما ناتمام است . تمام سازمانها سایت اینترنتی 

و گزینه بنام انتقاد و پیشنهاد دارند. کافی است شما یادداشتی در این گزینه بنویسید. اکثر سازمانها یا جوابی

نمی دهند ، یا ماهها در دست بررسی است یا به مسئول دیگری واگذار می کنند. بدتر از این   

ارتباط بین دو سازمان مختلف است . مثلا تائیدیه تحصیلی فارغ التحصیلان . زمانی که اینترنت نبود ، خود دانشگاه با آموزش پرورش مکاتبه می کرد و فارغ التحصیل هیچ نقشی در این بین نداشت . اما الان با وجود اینترنت و شرایط

کرونایی فارغ التحصیل  باید حضوری از دانشگاه نامه بگیرد و ببرد مدرسه  مدرک را دوباره تحویل دانشگاه بدهد . با وجود اینکه قبلا اینترنتی اقدام شده و هزینه های پرداخت شده است . معلوم نیست دراین بین دو - لت الکترونیک و خدمات الکترونیت چه نقشی دارد؟ البته در سطح کلان  برای شهروندان وضع از این هم بدتر است . مثلا ارتباط بین کارهای شهرداری و ثبت احوال و ....

البته از حق نگذریم برای پرداخت پول مشکلات کمتری وجود دارد .  کیف پول مان زودتر سبک می شود .

حاصل اینکه بخاطر یک گز کمتر طناب ، سطل توسعه ؛  از آب  پیشرفت بی نصیب می ماند .

قدرت ِ ضعف ِ آدمی

شرح آن دشمن که در جان شماست

هر شخصی با ضعف و قدرت خاصی رشد و بزرگ می شود . این صعف و قدرت همواره با آدمی هستند . - مثل همین ترکیب دو کلمه « قدرت » و « ضعف » که ضد همند - یکی بدون دیگری نه معنی دارد و نه شناخته می شود. ضدها  از هم جدایی ناپذیرند .ما همیشه سعی داریم ضعف های خود و دیگران را جنبه منفی و یا ضد شایستگی های خاص آنان در نظر بگیریم . در صورتیکه این نقاط ضعف تصویر آینه ای از نقاط قوت ما است . البته بشرطی که شناخته شود و به درستی پرورش  و استفاده شود . اکثرا شکست ها و ضعف ها  پله یکی مانده به پیروزی و موفقیت است. 

در دهه  1870 هنری جیمز رمان نویس امریکایی  دز پاریس با رمان نویس مشهور روس ایوان تورگینف دوست صمیمی می شود. هنری جیمز تحت تاثیر روش داستان پردازی همراه با آرامش و طمانینه و بدون عجله نویسنده روس قرار می گیرد. او برای نوشتن هر جملۀ کتابش وقت زیادی صرف می کرد، گزینه ها و انتخاب های مختلف و متفاوت را می سنجید ، جملات را  با وسواس زیاد تغییر می داد بارها حک و اصلاح انجام می داد  تا اینکه بالاخره همه چیز به تکامل می رسید. این روش در حقیقت رویکردی جاه طلبانه و الهام بخش برای نویسندگی بود.

 این ویژگی های  مثبت او در نوشتن او را به الگوئی خاص تبدیل کرد.  اما زندگی فردی و اجتماعی او نه تنها چنگی به دل نمی زد، بلکه می توانست تورگیف را  و دوستان او را به مسائل وحشتاکی دچار  کند . او  دعوت به صرف ناهار  را با روی گشاده قبول می کرد، بعد درست روز قبل از موعد مقرر، یادداشت می فرستاد و توضیح می داد که نمی تواند به موقع خود را آنجا برساند و دعوت را رد می کرد ، ساعاتی قبل از موعد مقرر یاداشت دیگری می فرستاد که بی صبرانه منتظر دیدار و صرف آن ناهار است. اما در نهایت دو ساعت دیرتر از وقت مقرر به آنجا می رسید . برنامه ریزی و ترتیب انجام دادن هر نوع کاری با او شبیه کابوس بود .اما با وجود این همه خودسری های اجتماعی و فردی او واقعا همان کسی بود که به عنوان نویسنده جذاب و توانا شناخته شده است.

در خانواده و اجتماع شناخت و استفاده بهینه از این ضعف و قدرت آدمی نقش بسزایی در تشنج و یا آرامش محیط  دارد.

با ضعیفان شرح قدرت کی رواست (مولوی)

او ز ننگ عاقلان دیوانه شد

سالها قبل از انقلاب  در شهری از آذربایجان شخص « خل»  مانند  اما بی آزار ِ سخندان  زندگی می کرد.  موقع راه  رفتن  ناخودآگاه  تنش به تن خانم سرهنگی برمی خورد . سرهنگ او را که در شهر به خلی شناخته شده بود ، نمی شناخت .   فکر می کند از قصد و هیزی به  خانمش تنه زده ، سیلی به صورت آن  شخص  می زند . خل رو به سرهنگ  می گوید « آسمان را نگاه کن چقدر ستاره است» ، سرهنگ جواب می دهد « خیلی» . خل می گوید ، صاحب آنهمه ستاره تا بحال سیلی به من نزده . تو سه تا ستاره در دوش داری به من سیلی زدی .

اینروزها که اخبار و تربیونهای سخنرانی و... را می بینم یاد رفتار آن سرهنگ می افتم . رفتاری که متاسفانه غالب شده و« فکر» می کنند اول و آخر « غیرت» و « منطق» اند . برای نمونه دو مثال زیر:

1- نماینده مجلس یازدهم  و قاضی دیوان در بابل که به سرباز سیلی زدند .

2- عده ای می گویند: راه شهید سلیمانی اجازه نمی دهد مذاکره کنیم . آن شخص « خل » را باید پیدا کنیم از این آقایون بپرسد که ، آیا شهید سلیمانی برای جنگ رفته بود یا مذاکره که شهید شد؟ چرا  شما از جانب ایشان مذاکره را رد می کنید !

طنز تحلیل ظل هریره (سایه گربه ) بورس

1- در سالهای گذشته که اروپای شرقی از هم پاشید و هنوز اتحادیه اروپا از مادر زاده نشده بود ، سیاسیون اقتصادی باور داشتند که برای حذب سرمایه خارجی ،  اروپا شرقی و ایران در کل شرایط مشابهی دارند. اما بدلیل نا امنی اروپای شرقی ، کشورمان شرایط بهتری دارد .مثالی که می زدند این بود: گربه از موش می ترسد و سرمایه گذار از سایه گربه . ( البته بلا نسبت موش های شجاع تهران و گربه های Animal Friendship پایتخت) . و سایه گربه یعنی ناامنی.

بگذریم اینکه در گفته ، ناگفته اقتصادیون سیاسی اشاره به نگرانی ناآرامی قومیتی ایران که در اوایل انقلاب بود دیده می شد . چشم بدخواهان کور و گوش شان کر ، در همه زمینه ها به خودکفایی زسیدم از جمله در ایجاد « امنیت » برای فرار سرمایه گذار . می فرماید نه ؟! کمی عقب تر نگاه کنید تا مومنین به تسخیر سفارت انگلیس و آتش بازی سفارت عربستان و تبعات آن را ببنید. و اگر خدای ناکرده آتروز گردن دارید و یا برای دوربینی نیاز به عینک دارید که تهیه آن از توان شما خارج است . مستقیم به حال  نگاهی بیندازید و ببینید چگونه با انقلاب سفید ( یعنی بدون خونریزی ) و نه انقلابات مخملی ، نه تنها « امنیت» سرمایه گذار خارجی ، بلکه« امنیت» سرمایه گذار داخلی و نخبگان کشور را فراهم آورده ایم.

2- این ترس از سایه گربه در  بورس هم رسیده . روزهایی که شاخ بورس می شکند ( افت شاخص) برخی از « نماد» های بورس چنان وحشتزده عقب نشینی می کنند گویی مغول حمله کرده است . و این نمادها معمولا به بانکها و موسسات مالی و بیمه ها مربوط می شود(به تجربه من) که اغلب با حرف منحوس « و » شروع می شوند . مثلا  «واعتبار» و چقدر اعتبارش بالا می رود!  یا مثلا «البرز» ....

اما وقتی که بورس رشد می کند  این نمادها مثل موشی که دَم لانه اش به بررسی اوضاع می پردازد ، با احتیاط تمام چند «صدم درصد» رشد می  کنند . خدا را شکر. همیقدر که ضرر نکنی ، خودش سود به حساب می اد.

در این روزها افت شاخص ، «قهرمان» ِ بورس نمادهایی هستند که قبلا به دلیل افت بیش از پنجاه درصدی  که داشته ، مدتهاست ممنوع المعامله اند و ثابت قدم در قیمت.

از عجایب این هر دو گروه آن است گرچه در بورس زیان می دهند ، اما با شیرینی و کیک در مجمع «شرکت» سود تقسیم می کنند . درود بر این « مجمع»  و صد درود بر « شفافیت» بورس و کدال ( سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران که از آن تحت عنوان کدال یاد می‌کنند ).

سیاست و آشپزی

کتاب سید ضیا عامل کودتا را می خونم . مصاحبه دکتر صدرالدین الهی است (1) با سید ضیا (2) کودتا کننده سوم اسفند 1299 که سردار سپه بتدریج تمام قدرت را به دست گرفت . جایی از سیاست و آشپزی صحبت کرده که خواندنی است.

آشپزی یک نوع سیاست بافی است . در سیاست شما کاری باید کنید که همه چیز باهم بجوشد و خوب هم بجوشد . در آشپزی هم همین کار را می کنید. بادمجان و غوره و روغن و گوشت باید به هم بیفتند تا مسمای بادمجان درست شود. در سیاست هم باید عوامل با هم بجوشند که کار روبراه شود.

منتهی در آشپزی نمک غذا معمولا به دست شماست. در سیاست گاهی اوقات نمک از دست آدم در می رود. یا شورشور می شود، یا بی نمک بی نمک ،در اشپزی شما بادمجان و غوره می پزید، در سیاست گاهی اوقات مجبورید که مسمای کدو تنبل درست کنید.یعنی گاهی ایجاب می کند که کله های تنبل و پوک و کدو مانند را کنار هم بگذارید و از آنها مغز متفکر بسازید. به هر حال ، آشپزی تمرین سیاست پیشگی است.معمولا سیاستمدارهای خوب ، آشپزهای خوبی هستند .

نفر سوم کیست؟

در روانشناسی  از مثبت اندیشی  Optimism (1) و بدبینی pessimistic (2) بحث شده است. مولوی هشت قرن پیش گفته :

آن یکی ماهی همی‌بیند عیان

وان یکی تاریک می‌بیند جهان

وان یکی سه ماه می‌بیند بهم

این سه کس بنشسته یک موضع نعم

سه نفر که در یک محل نشسته اند یکی ماه(ماهی =یک ماه) را آشکارا می بیند  ، دومی جهان را تاریک می بیند و سومی سه ماه می بیند .

این نفر سوم کیست ؟ در روانشناسی جدید آیا معادلی دارد یا نه؟

توضیح اینکه ؛ آیا نفر سوم حدواسط آن دو نفر است یا نه فراتر و فروتر از انهاست ؟